تأثیر دو گونه قارچ میکوریز آربوسکولار و فسفر بر رشد، تولید اسانس و مقدار تیمول گیاه دارویی مرزه (satureja hortensis l.)

مرزه با نام علمی (satureja hortensis l.) یکی از گیاهان دارویی اسانس دار است که از آن در صنایع داروسازی، غذایی و بهداشتی استفاده¬های فراوانی می¬شود. تیمول یکی از مهم¬ترین مواد تشکیل دهنده اسانس مرزه می¬باشد که یک مونوترپن فنولی است و خاصیت قارچ¬کشی وکرم¬کشی دارد و در دندان-پزشکی نیز به عنوان ضدعفونی¬کننده به¬کار می¬رود. همچنین مناسب¬ترین ماده برای سنتز منتول است که در تهیه عطر کاربرد دارد. استفاده از میکروارگانیسم¬های مفید در پرورش گیاهان دارویی علاوه بر تأمین عناصر غذایی و کاهش نیاز به کود¬های شیمیایی، از طریق اثرات غیر تغدیه¬ای می¬توانند کمّیت و کیفیت مواد موثره در آن¬ها را ارتقاء دهند. قارچ¬های میکوریزی رابطه همزیستی با ریشه اغلب گیاهان زراعی دارند و سبب بهبود رشد، نمو و عملکرد گیاهان میزبان می¬شوند. به منظور بررسی اثر دو گونه از این قارچ¬ها و کود فسفره بر رشد گیاه، تولید اسانس و درصد تیمول، آزمایشی به صورت فاکتوریل با استفاده از فاکتور قارچ در سه سطح (nm: عدم تلقیح با قارچ، g.i: تلقیح با glomus intraradices ، g.e: تلقیح با glomus etunicatum) و کود فسفر در سه سطح (عدم مصرف(p1)، نصف توصیه (mgp/kg 21p2: ) و توصیه کامل (mgp/kg 42 p3:)) از منبع سوپر فسفات تریپل در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار اجرا شد. در این پژوهش صفاتی نظیر ارتفاع بوته، وزن خشک و تر بخش هوایی و ریشه، درصد اسانس، میزان تیمول، درصد کلونیزاسیون، و غلظت و مقدار عناصر غذایی n ، p،k ca و mgاندازه¬گیری شدند. استفاده از گونه¬های قارچ میکوریزی g.i و g.e به ترتیب 98/15 و 97/20 درصد، وزن خشک بخش هوایی را نسبت به شاهد غیرمیکوریزی افزایش دادند و اعمال سطوح p2 و p3 به ترتیب 69/8 و 14/40 درصد وزن خشک بخش هوایی را نسبت به شاهد p1 افزایش دادند. همچنین درصد کلونیزاسیون میکوریزی به طور معنی داری تحت تأثیر سطوح فسفر و گونه¬های قارچی قرار گرفتند و بیش¬ترین درصد کلونیزاسیون ریشه مربوط به سطح p2 با 014/35 درصد بود. نتایج این پژوهش نشان داد که اثر اصلی سطوح فسفر و گونه¬های قارچی بر درصد اسانس و مقدار تیمول معنی دار می¬باشد. گونه¬های قارچی g.i و g.e درصد اسانس را به ترتیب 15/13 و 84/43 درصد نسبت به شاهد غیر میکوریزی افزایش دادند. مقدار تیمول نیز به طور معنی داری تحت تأثیر سطوح فسفر و گونه¬های قارچی قرار گرفت و گونه¬های g.i و g.e به ترتیب مقدار تیمول را 25/19 و 14/18 درصد نسبت به شاهد غیر میکوریزی افزایش داد و اعمال سطوح فسفر p2 و p3 به ترتیب 19/3 و 53/14 درصد مقدار تیمول را نسبت به شاهد p1 افزایش دادند. اعمال سطوح فسفر و گونه¬های قارچی بر درصد نیتروژن بخش هوایی، درصد فسفر بخش هوایی و ریشه و درصد پتاسیم بخش هوایی و ریشه در سطح احتمال پنج درصد معنی دار بودند. حضور قارچ میکوریزی بر میزان کلسیم و منیزیم بخش هوایی و ریشه معنی دار بود اما اعمال سطوح فسفر بر غلظت کلسیم ریشه و بخش هوایی در سطح احتمال پنج درصد معنی دار نبود.